Portefeuillehouder

L. Grijsen

Rapportagedatum

1 maart 2023

Website: omgevingswet.deventer

De gemeente heeft de afgelopen tijd gewerkt om aan de wettelijke verplichtingen die voortvloeien uit de Omgevingswet. Dit betekent dat producten en diensten geleverd moeten kunnen worden (bijvoorbeeld een omgevingsvergunning en het publiceren van een omgevingsplan) en dat de werkprocessen en systemen hierop zijn voorbereid. Verder moet er voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar zijn om deze producten en diensten ook daadwerkelijk te kunnen leveren en de organisatie daarop ingericht zijn. Tenslotte moeten de inwoners van de gemeente Deventer weten op welke dienstverlening en ondersteuning van de gemeente zij kunnen rekenen vanaf de datum van inwerkingtreding van de Omgevingswet. In oktober 2022 is bekend geworden dat de inwerkingtredingsdatum is uitgesteld.  

Dinsdag 14 maart 2023 is landelijk besloten dat de Omgevingswet op 1 januari 2024 in werking treedt. Dit geeft duidelijkheid over de koers voor de komende periode waar nog aandacht aan moet worden besteed om klaar te staan voor de inwerkingtreding. Na de inwerkintreding zijn we er nog niet. Nadat de wet is ingegaan zullen we nog verder moeten door ontwikkelen. De wet en bijbehorende instrumenten bieden diverse mogelijkheden voor lokale afwegingen. Doordat in eerste instantie onder de nieuwe wet bestaande wetten en regels in stand blijven (de bruidsschat), kunnen we in de komende jaren werken aan de invulling van eigen regels waar wij dat willen.  

De implementatie Omgevingswet dient ervoor te zorgen dat alle voorgaande benodigde activiteiten worden uitgevoerd en geborgd.  

Genomen besluiten:

• Programmabegroting 2016 vastgesteld november 2015;
• Diverse P&C documenten, waaronder 2e kwartaalrapportage 2018; 1e kwartaalrapportage 2019
• Plan van aanpak Implementatie Omgevingswet "Expeditie Deventer" vastgesteld 4-4-2017;
• Vrijgave omgevingsvisie voor zienswijze d.d. 27 maart 2019
• Vrijgave bestemmingsplan stad en dorpen voor zienswijze d.d. 19 maart 2019
• Plan van Aanpak Implementatie Omgevingswet 2.0 vastgesteld college d.d. juli 2019
• Omgevingsvisie vastgesteld gemeenteraad d.d. 18 december 2019
• Bestemmingsplan stad en dorpen (met verbrede reikwijdte) vastgesteld gemeenteraad d.d. juni 2020
• Aanbesteding omgevingsplan software vastgesteld college d.d. december 2020
• Adviesrechtbesluit bij Buitenplanse Omgevingsplan Activiteiten vastgesteld raad dd 6 juli 2022  
• Delegatiebesluit wijzigingen Omgevingsplan vastgesteld raad dd 6 juli 2022
• Participatieplicht Buitenplanse Omgevingsplan Activiteiten vastgesteld raad dd 6 juli 2022   
• Plan van Aanpak Actualiseren Omgevingsvisie en Beleidsproces onder de Omgevingswet ter info dd 3 oktober 2022  
• Participatieaanpak kerninstrumenten en stappenplannen voor initiatiefnemers vastgesteld door college d.d. 25 oktober 2022

Te nemen besluiten:

• Plan van aanpak van een omgevingsplan/Nota van Uitgangspunten Omgevingsplan (Q1 2023 college, daarna ter info gemeenteraad),  
• Legesverordening Omgevingswet (afhankelijk van de inwerkingstredingsdatum gemeenteraad)  

Het vigerende Plan van Aanpak Implementatie Omgevingsplan is vastgesteld in 2018. We doorlopen nu de transitiefase. We werken op basis van 7 pijlers, te weten digitalisering, omgevingsvisie, omgevingsplan, processen, anders werken, participatie en monitoring.  

In mei 2021 is agile werken geïntroduceerd om bij inwerkingtreding het primaire proces gereed te hebben voor de komst van de Omgevingswet. Hiermee zorgen we er voor dat alle noodzakelijke besluiten zijn genomen en ingebed zijn in de processen om klaar te zijn voor de wettelijke verplichtingen die voortvloeien uit de Omgevingswet.  

De ingangsdatum van de Omgevingswet is verder uitgesteld naar 1 januari 2024. We verwachten als Deventer geen extra frictiekosten ten opzichte van het Plan van Aanpak, wel kunnen door de langere termijnen de kosten iets toenemen. Per pijler zal de stand van zaken verder worden toegelicht.  

Wegwijzer kerninstrumenten  
De nieuwe Omgevingswet introduceert 4 kerninstrumenten voor gemeenten: omgevingsvisie, omgevingsprogramma, omgevingsplan en omgevingsvergunning. De invulling en uitwerking van deze instrumenten is deels wettelijk bepaald en deels kan een gemeente zelf keuzes maken over de detaillering en werkwijze. Sinds 2020 wordt hieraan gewerkt door: kennissessies te organiseren en middels werksessies en pilots te onderzoeken hoe de huidige beleidsproducten zich verhouden tot de nieuwe kerninstrumenten.  

Naar aanleiding daarvan is een concept wegwijzer opgesteld die in ontwikkeling is. Deze intern gerichte wegwijzer wordt aan de hand van de ervaringen steeds verder aangescherpt, gedeeld en besproken met collega’s. Het doel is afspraken te maken en processen in te richten over hoe we in de praktijk de kerninstrumenten toepassen en borgen in Deventer.  

Omgevingsvisie  
De eerste Deventer Omgevingsvisie is in december 2019 vastgesteld en wordt in de praktijk gebruikt als kader en toetsingsinstrument, o.a. door de carrousel. In de omgevingsvisie geven we onszelf opdracht om deze na enige tijd te actualiseren om de deelvisies en plannen te verwerken die nu in ontwikkeling zijn. Specifiek wordt benoemd dat het concreter ingaat op de thema’s gezondheid, energietransitie en klimaatadaptatie en andere grote maatschappelijke veranderingen met een ruimtelijke component. Het besluit om niet 3.000, maar 11.000 woningen te gaan bouwen, is een belangrijke actualisatie daarin. Onder de Omgevingswet zal de omgevingsvisie straks het enige ambitiedocument zijn voor de fysieke leefomgeving. Alle opgaven die daaraan raken, zullen daarom integrale uitgangspunten hebben in de Omgevingsvisie. We zetten ook een stap in de doorontwikkeling van de vorm van de Omgevingsvisie in de geest van de Omgevingswet: digitaal, geografisch, toegankelijk en in samenhang. In het derde kwartaal van 2022 hebben we een proces vastgesteld, wat zal leiden tot vaststelling van de herijkte omgevingsvisie vóór 1 januari 2025 die past binnen de uitgangspunten van de Omgevingswet. In de werkwijze zijn eigenaarschap, integrale afweging op beleidsniveau en het beheer van de Omgevingsvisie, zaken die in de organisatie belegd moeten worden.   

Bestuurlijke communicatie en besluitvorming  
In het najaar van 2020 zijn drie technische informatiesessies gehouden voor de raad over het omgevingsplan, het adviesrecht en de participatie bij initiatieven. Raadsleden zijn meegenomen in de huidige wetgeving en nieuwe wetgeving en er is een toelichting gegeven over wat er op details veranderen gaat. De raad heeft woensdag 25 november 2020 doorgesproken over deze onderwerpen en input meegegeven aan college. Woensdag 6 oktober 2021 is een consulterende raadstafel over de discussiememo adviesrecht, verplichte participatie en delegatiebesluit. De input vanuit deze raadstafel is meegenomen in de verdere uitwerking. De nieuwe gemeenteraad is in juni 2022 in twee informatiesessies meegenomen in de essentie van de Omgevingswet en de achtergrond van de raadsvoorstellen adviesrecht, verplichte participatie en delegatiebesluit. De raad heeft op 6 juli 2022 de voorstellen met aanvullende amendementen vastgesteld. Er volgt nog een gesprek met de raad, naar aanleiding van de begrotingsbesprekingen, over de interpretatie van het amendement over de afwijkingen van de Omgevingsvisie. De gemaakte afspraken en verordeningen treden in werking als de Omgevingswet ingaat.  

Werkprocessen
De noodzakelijke aanpassingen in de werkprocessen, onder andere vooroverleg en vergunningen, worden via een agile werkmethode doorgevoerd met de focus op de wettelijke vereisten. Niet wettelijke procesverbeteringen worden waar mogelijk opgepakt. Alle betrokken teams zijn vertegenwoordigd in de werkgroepen. Dit maakt dat er een goede verbinding is met de andere implementatie activiteiten omgevingsplan en digitalisering. Het agile werken begint zijn vruchten af te werpen. Er zijn meerdere voorstellen in de maak die verbetering van de huidige werkwijze inhouden en bijdragen aan de implementatie van de Omgevingswet. Zo worden de afspraken over samenwerking en advisering zowel intern als extern aangescherpt en vastgelegd. Tevens wordt een samenvoeging van processen voor de eerste beoordeling van initiatieven in de fysieke leefomgeving onderzocht, denk aan initiatieven tot gebiedsontwikkeling, vergunningverlening of omgevingsplanherziening. Er wordt gewerkt aan een visualisatie van de processen die samenkomen binnen de keten. Het streven is naar een vormgeving die herkenbaar aansluit bij de diverse eindgebruikers zowel intern als extern.

Personeel en organisatie
Voor medewerkers uit de direct betrokken teams blijven we via de digitale leeromgeving onderwerpen aanbieden over de basis van de Omgevingswet. In het najaar zijn we gestart met verdiepen op kennis. Het verdiepingstraject omgevingsplan is afgerond, deze groep medewerkers werken nu door aan de voorstellen voor het omgevingsplan en zijn aanspreekpunt voor collega’s met inhoudelijke vragen over het omgevingsplan.   

Verder wordt in verschillende werkgroepen het samenwerken aan de implementatie gecombineerd met kennis opdoen. De komende maanden wordt maatwerk aangeboden aan de verschillende functies om kennis en ervaring met de Omgevingswet op te doen. De monitor anders werken zetten we periodiek in om ook in 2023 feedback te krijgen hoe medewerkers kijken naar de implementatie en om gericht acties uit te zetten om medewerkers verder voor te bereiden. In de maand november organiseerden we verschillende activiteiten voor alle collega’s die in meer of mindere mate bij de Omgevingswet zijn betrokken. Via deze activiteiten, zoals workshops, kennisdeelsessies en dilemma discussies, informeerden we deze collega’s over de nieuwe wet en wat die betekent voor hun werk.  Tijdens deze activiteiten voerden we ook het gesprek over wat collega’s nodig hebben om goed met de Omgevingswet te kunnen werken.  

Omgevingsplan  
Het omgevingsplan voor Deventer is volop in ontwikkeling. Deze zal de komende jaren gefaseerd worden opgebouwd en worden doorontwikkeld. In 2020 zijn hiervoor al twee grote mijlpalen bereikt. Het bestemmingsplan Deventer Stad en Dorpen (bestemmingsplan verbrede reikwijdte) en de Verordening fysieke leefomgeving zijn in juli 2020 door de gemeenteraad vastgesteld.   

De projectgroep Omgevingsplan is vormgegeven en ingeregeld voor de periode tot de inwerkingtreding van de wet. In deze projectgroep zitten medewerkers van verschillende teams. Dit projectteam voert de regie op de verschillende acties die nodig zijn om het omgevingsplan te ontwikkelen. De projectgroep is er in eerste instantie op gericht om de minimale acties voor het omgevingsplan die nodig zijn bij de inwerkingtreding van de Omgevingswet in beeld te brengen en te realiseren.   

Het projectteam heeft een aantal bouwstenen opgeleverd voor het plan van aanpak voor het omgevingsplan. In dit plan van aanpak wordt richting geven aan het proces voor het verder ontwikkeling en fasering van het omgevingsplan. Het plan van aanpak wordt gedeeld met het college en de Raad.  

Medio 2022 is gebleken dat het wijzigen van het Omgevingsplan vanaf 1 januari 2023 technisch nog niet mogelijk is. De projectgroep Omgevingsplan is om deze reden vanaf na de zomer bezig met het ontwikkelen van een Tijdelijke Alternatieve Maatregel (een “TAM-omgevingsplan”), om op deze manier na het inwerking treden van de wet de ruimtelijk juridische procedure voor belangrijke gebiedsontwikkelingen door te kunnen laten gaan. Met het uitstel van de Omgevingswet is er minder energie gezet op de TAM en is verder gebouwd aan de basis van het Omgevingsplan.  

Onder andere is gestart met het opstellen van een handboek waarin standaarden worden opgenomen, keuzes worden vastgelegd. Het handboek bevat zowel beschrijvingen van processen, maar ook inhoudelijke keuzes zoals formulering en structuur.  Het handboek is bedoeld voor de medewerkers die zich bezig houden met het proces wijzigen omgevingsplan, maar ook voor externe partijen die een wijziging omgevingsplan voorbereiden voor een gebiedsontwikkeling.

Naast de inhoudelijke werkzaamheden is vanuit het omgevingsplan ook meegedaan met het landelijke test traject, IKT3. In december is de volledige keten getest. Dit betrof het wijzigen van het Omgevingsplan, het publiceren, het checken van een activiteit aan de hand van toepasbare regels en het aanvragen van een vergunning. De test heeft diverse bevindingen opgeleverd.

Participatie  
In november 2020 is de raad in technische informatiesessies bijgepraat, o.a. over participatie. Vervolgens heeft onder leiding van de VNG een werksessie plaatsgevonden. De raad heeft daarin aan de hand van casussen nagedacht over wanneer participatie al dan niet verplicht zou moeten worden gesteld en welke aandachtspunten ze wil meegeven voor het participatiebeleid. Deze punten zijn verder uitgewerkt en weergegeven in de discussiememo die in een raadstafel in Q3 2021 is besproken. De participatieaanpak bij kerninstrumenten (o.a. n.a.v. motie Nooren) en de stappenplannen participatie voor initiatiefnemers zijn vastgesteld door het college. Daarnaast bereiden we casemanagers, vergunningverleners en andere betrokkenen voor op deze nieuwe taken.

Digitalisering  
Voor het opstellen en publiceren van omgevingsdocumenten (omgevingsplan en -visie) is specifieke software nodig. Voor het maken en publiceren van toepasbare regels werken we met BerkeleyBridge. Hiermee kunnen we check- en aanvraagformulieren worden gemaakt en worden aangeboden via het nieuwe Omgevingsloket. Voor het oefenen met toepasbare regels trekken we regionaal op. Omdat dit een nieuwe tak van ‘sport’ is, zetten we vooral in op het vergaren van kennis, bepalen wat klaar moet zijn op de inwerkingstredingsdatumen wat is er nodig om als 1 overheid op te treden richting een initiatiefnemer (1 loket, 1 overheid). De komende tijd werken we aan het opstellen van check- en aanvraagformulieren die nu ook in het OLO (OmgevingsLoketOnline) beschikbaar zijn.  

Wij hebben voor het maken en publiceren van omgevingsdocumenten TerceraGo aangeschaft. Wij zijn gestart met het oefenen met de plansoftware. Het is voor de medewerkers niet alleen een nieuw pakket maar ook echt een geheel nieuwe manier van werken. Het DSO is nog in ontwikkeling en de softwareleveranciers zijn bezig om de software aan te passen. Dit gaat minder voortvarend dan gepland. Daarbij zijn er nog steeds essentiële issues die opgelost moeten worden voordat de wet in werking kan treden, zoals het geautomatiseerd bekendmaken en publiceren van wijzigingen van het omgevingsplan en de DSO-viewer. Voor ons betekent dit dat het oefenen met de software bemoeilijkt wordt, doordat niet de gehele keten doorlopen kan worden. Wij verwachten dat we voor het wijzigen van het omgevingsplan de tijdelijk alternatieve maatregel (TAM IMRO) moeten gaan gebruiken als de wet in werking treedt op 1 juli 2023. Als de wet in werking treedt op 1 januari 2024 is er naar verwachting meer tijd om het wijzigen van het omgevingsplan op de nieuwe manier voor te bereiden.  

Een belangrijke wettelijke eis vanuit de Omgevingswet is het digitaal kunnen ontvangen van aanvragen om een omgevingsvergunning. De software die in het VTH-domein (Powerbrowser2020) wordt gebruikt voor het ontvangen en behandelen van omgevingsvergunningen, is in omgevingsdienst-verband aangeschaft. PB2020 heeft een grote update ondergaan en kunnen we blijven gebruiken voor het ontvangen en verlenen van omgevingsvergunningen en meldingen onder de Omgevingswet. Technisch gezien hebben de we de noodzakelijke koppelingen gelegd:  
- wij kunnen een omgevingsvergunning ontvangen en verwerken vanuit het nieuwe Omgevingsloket via PB2020  
- wij zijn via PB2020 aangesloten op de Samenwerkingsfunctionaliteit (SWF) van het DSO waarmee wij adviezen kunnen vragen aan de  ketenpartners die niet werken via PB2020 (provincie, rijksdiensten, waterschappen, GGD, etc.)  

Datagedreven werken/monitoring  
Eind 2020 is de gemeenteraad geïnformeerd over data gedreven werken, informatieveiligheid en privacy. In juni 2021 vond een vervolgsessie plaats met de raad over specifiek data gedreven werken. De raad heeft aangegeven graag handvatten te krijgen hoe gemeenteraden het debat over digitaliseringsvraagstukken op een constructieve en goed geïnformeerde manier kunnen voeren.   

Op koers

De algemene uitvoering vindt plaats binnen de gestelde kaders.

Behoeft aandacht

De dekking bestaat uit diverse posten.

De raad heeft via 3 besluiten (begroting 2016, 2e kwartaalrapportage 2018 en 1e kwartaalrapportage 2019) €1.790.000 eenmalig beschikbaar gesteld. Aanvullend heeft de raad middelen beschikbaar gesteld om de basisregistraties op orde te brengen. Dit gaat om een bedrag van €1.062.500.  

Daarnaast is binnen programma 5 het “oude” budget actualisatie bestemmingsplannen structureel voor €200.000 beschikbaar (inclusief overhead). De inzet vanuit de organisatie wordt veelal gedaan door medewerkers waarvan de uren reeds zijn gedekt, zoals de inzet van de transitiemanager en de inzet van de organieke kerngroep en het opleidingsbudget vanuit personeel en organisatie.  

Voor de jaren na 2021 wordt per jaar de budgetvraag beoordeeld; vooralsnog wordt hiervoor weerstandsvermogen aangehouden.   
Voor de lange termijn wordt nu een inschatting gemaakt van wijziging van kosten en benodigde capaciteit die de nieuwe werkwijze voor de verschillende teams met zich meebrengt.

Nee

Nee

Nee

Er heeft in 2021 een onder uitputting plaatsgevonden. Dit werd met name veroorzaakt door de uitstel van de Omgevingswet van 1 januari 2022 naar 1 juli 2022 en vervolgens naar 1 januari 2023. Bij de voorjaarsnota zijn geen aanvullende middelen voor 2022 aangevraagd. Bij de 3e kwartaalrapportage 2022 is aanvullend €185.000,- aangevraagd, hetgeen gedekt kon worden uit de rijksbijdrage voor extra implementatiekosten Omgevingswet. Een deel van de besteding van de voorbereiding is direct gekoppeld aan het moment van inwerkingtreding van de wet. In het 2de kwartaal van 2023 wordt meer bekend over de landelijke bijdrage als de compensatie voor het uitstellen van het inwerkingtreding van de Omgevingswet.

Kostenraming en dekking per jaar (x €1)

Op koers

Vooralsnog kunnen de risico’s (m.u.v. structurele effecten implementatie) opgevangen worden binnen het projectbudget zelf door het overhevelen van het budget van het afgelopen jaar. Een deel van de besteding van de voorbereiding is direct gekoppeld aan het moment van inwerkingtreding van de wet. Deze kosten schuiven dus mee.

Tegelijkertijd werken we door aan de implementatie en bereiden we voor de producten (o.a VTH keten) voor om vanuit de projectorganisatie deze onderdelen te borgen in de lijn. We voorzien risico’s in de dienstverlening in de eerste maanden na inwerkingtreding van de wet omdat de organisatie moet wennen aan de nieuwe manier van werken, de verantwoordelijkheden verschuiven en doordat het DSO nog niet optimaal functioneert.  

De koepels waaronder de VNG hebben afspraken gemaakt over de financiële gevolgen van dit uitstel. Gemeenten moeten hoogstwaarschijnlijk extra kosten maken voor de implementatie van de Omgevingswet. In het interbestuurlijke financiële akkoord over de Omgevingswet uit 2016 is overeengekomen dat de verschillende overheden de implementatie kosten zelf dragen en dat over de verwachte maatschappelijke baten geen korting zal komen. Onderzocht wordt hoe moet worden omgegaan met deze extra kosten. Dit kan invloed hebben op de begroting Omgevingswet van Deventer.  

In het eerste kwartaal van 2022 is een risicosessie geweest met een brede groep belanghebbenden. Vanuit deze sessie zijn herijkt en aan de hand van de actualiteit en zijn beheersmaatregelen genomen. In de tabel zijn de belangrijkste risico’s kort weergegeven.

Op koers

 In Q4 is er uitvoering gegeven aan de nieuwe planning voor activiteiten rondom de Omgevingswet, zoals de Maand van de Omgevingswet in november 2022 als vervolg op de Omgevingswet 10-daagse in juni 2022. Na duidelijkheid over de inwerkingtreding volgt er een ontwikkelplan en communicatielijn ontwikkelplan voor medewerkers en andere stakeholders

De algemene communicatie over de Omgevingswet met bewoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties wordt opgestart ongeveer 6 maanden voor de inwerkingstredingsdatum. Landelijk is hiervoor een toolkit ontwikkeld, waarvan we ook in Deventer gebruik kunnen maken.  

Risico's